Επιστημονική Επετηρίδα

Παναγιώτα Μεταλλίδου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Παγώνα Ρούσση, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Ανδρέας Μπρούζος, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Αναστασία Ευκλείδη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Τσιγγίλης, Ν.
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τρίκαλα

Περίληψη:

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες η μοντελοποίηση δομικών εξισώσεων τείνει να είναι η κυρίαρχη μέθοδος με την οποία εξετάζονται ερευνητικές υποθέσεις σε διάφορες επιστήμες, συμπεριλαμβανομένων και των κοινωνικών επιστημών. Η μεγάλη διάδοση και χρήση της στηρίζεται στο ότι επιτρέπει την εξέταση σύνθετων θεωρητικών μοντέλων στα οποία εκ των προτέρων έχει καθοριστεί ο τρόπος με τον οποίo μεταβλητές (μετρήσιμες ή λανθάνουσες) συνδέονται μεταξύ τους. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εισαγάγει τον ερευνητή των κοινωνικών επιστημών στις βασικές έννοιες και στις διαδικασίες διεξαγωγής της μοντελοποίησης δομικών εξισώσεων. Τέλος, δίνεται ένα παράδειγμα από το χώρο της εκπαιδευτικής ψυχολογίας.

Λέξεις κλειδιά: Ανάλυση λανθανουσών μεταβλητών, Επιβεβαιωτική παραγοντική ανάλυση.

Διεύθυνση: Νικόλαος Τσιγγίλης, Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Καριές, 421 00 Τρίκαλα. Τηλ.: 24310-47062. Fax.: 24310-47062.
E-mail: tsigilis@uom.gr

Βλαχόπουλος, Σ. Π.
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Περίληψη:

Σημαντικά ερωτήματα τα οποία γεννιούνται στη συγκριτική ψυχολογική έρευνα περιλαμβάνουν το εάν συμμετέχοντες από διάφορες ομάδες που αντιπροσωπεύουν διαφορετικούς πληθυσμούς ερμηνεύουν τις ερωτήσεις των ερωτηματολογίων με τον ίδιο τρόπο και, επίσης, εάν ατομικές διαφορές λόγω διαφορετικής εθνικότητας ή φύλου ή άλλης κατηγοριοποίησης αποκλείουν την παρόμοια ερμηνεία των τιμών στα ερωτηματολόγια. Σε αυτό το άρθρο παρουσιάζεται το θέμα της ισοδυναμίας της μέτρησης στο πλαίσιο της επιβεβαιωτικής παραγοντικής ανάλυσης και η εφαρμογή του στην ψυχολογική έρευνα. Συγκεκριμένα, (α) συζητείται γιατί η αξιολόγηση της ισοδυναμίας της μέτρησης σε διαφορετικούς πληθυσμούς είναι σημαντική στην ψυχολογική έρευνα, (β) περιγράφεται η διαδικασία της αξιολόγησης της ισοδυναμίας της μέτρησης, (γ) συζητούνται θεωρητικές ερμηνείες και πρακτικές εφαρμογές των διάφορων βαθμών της ισοδυναμίας της μέτρησης, και (δ) παρουσιάζεται ένα παράδειγμα της αξιολόγησης της ισοδυναμίας της μέτρησης από την ψυχολογική έρευνα.

Λέξεις κλειδιά: Διαπολιτισμική εγκυρότητα, Διομαδική σύγκριση, Επιβεβαιωτική παραγοντική ανάλυση πολλαπλών ομάδων.

Διεύθυνση: Συμεών Π. Βλαχόπουλος, Εργαστήριο Κοινωνικής Έρευνας στη Φυσική Δραστηριότητα, Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού Σερρών, Άγιος Ιωάννης, 621 10 Σέρρες. Τηλ.: 2310-991045. Fax: 23210-64806.
E-mail: vlachop@phed-sr.auth.gr

Junttila, N., Laakkonen, E., Niemi, P. M., & Ranta, K.
*Centre for Learning Research, University of Turku, Finland, **Department of Teacher Education, University of Turku, Finland, ***Department of Adolescent Psychiatry, Tampere University Hospital, Tampere School of Public Health, Finland

Abstract (summary):

The aim of this article is to present the validity, stability and interrelations of three measurement scales assessing adolescents’ socio-emotional well-being. The first set of measurements, including loneliness, social anxiety, and social phobia were given during the first week of the adolescents’ lower secondary school. The loneliness and social anxiety were re-tested twice, at the end of the first school-year and at the beginning of the next school-year. Social phobia was re-tested in the third measurement point. The findings of the confirmatory factor analysis supported a two-factor solution (social and emotional loneliness) for the Loneliness scale, a three-factor solution (fear of negative evaluation, social avoidance and distress in new situations, social avoidance and distress in general) for the Social Anxiety scale, and a one-factor solution for the Social Phobia scale. The resultant models were cross-validated to consecutive measurement points. The fit indexes implied that the factor patterns remained invariant. The stability of the scales was analyzed with longitudinal confirmatory factor analysis and was found to be at least moderate between the measurement points. According to the second-order latent variable structural equation models, the interrelations between loneliness, social anxiety and social phobia were noteworthy.

Keywords: Confirmatory factor analysis, Stability, Validity.

Address: Niina Junttila, Centre for Learning Research, University of Turku, FIN-20014 University of Turku, Finland.
E-mail: Niina.Junttila@utu.fi

*Μεταλλίδου, Π., *Ευκλείδη, Α., *Γωνίδα, Ε., *Ντούση, Ι., *Ντίνα, Φ., **Vauras, M., & **Junttila, N.
*Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης & **University of Turku, Finland

Περίληψη:

Στόχος της παρούσας μελέτης ήταν ο έλεγχος της παραγοντικής εγκυρότητας της Κλίμακας Κοινωνικής Ικανότητας με Αξιολόγηση από Πολλαπλές Πηγές (ΚΚΙΑΠΠ). Στην έρευνα συμμετείχαν 593 μαθητές και μαθήτριες της Δ΄ Δημοτικού από 32 τάξεις δημόσιων δημοτικών σχολείων της Θεσσαλονίκης, οι 30 από τους 32 εκπαιδευτικούς τους, και 405 γονείς αυτών των μαθητών/τριών. Οι συμμετέχοντες/ουσες κλήθηκαν να συμπληρώσουν την αντίστοιχη προς την κάθε πηγή αξιολόγησης εκδοχή της ΚΚΙΑΠΠ, η οποία περιλάμβανε 15 προτάσεις (8 για τη θετική κοινωνική και 7 για την αντικοινωνική συμπεριφορά). Τα αποτελέσματα των επιβεβαιωτικών αναλύσεων, χωριστά για τις τρεις πηγές αξιολόγησης, έδειξαν ότι η ΚΚΙΑΠΠ χαρακτηρίζεται από παραγοντική εγκυρότητα. Οι δύο θεωρητικώς οριζόμενοι παράγοντες της κοινωνικής ικανότητας (θετική κοινωνική συμπεριφορά και αντικοινωνική συμπεριφορά) καθώς και οι τέσσερις επιμέρους διαστάσεις αυτών (δεξιότητες συνεργασίας, ενσυναίσθηση, παρορμητικότητα, και διασπαστικότητα) επιβεβαιώθηκαν και στις τρεις ομάδες. Επίσης, σε όλες τις περιπτώσεις οι παράγοντες δεύτερης τάξης, δηλαδή της θετικής κοινωνικής και της αντικοινωνικής συμπεριφοράς, βρέθηκαν να συσχετίζονται αρνητικά μεταξύ τους. Στη συνέχεια, ανάλυση πολλαπλών ομάδων στα δεδομένα των τριών πηγών αξιολόγησης επιβεβαίωσε την ισοδυναμία της κλίμακας και στις τρεις ομάδες των αξιολογούντων. Επιβεβαιώθηκε η ισοδυναμία τόσο ως προς τη μορφή των παραγόντων όσο και ως προς τις φορτίσεις των επιμέρους προτάσεων στους παράγοντες. Οι συσχετίσεις των εκτιμήσεων κοινωνικής ικανότητας μεταξύ των ίδιων των παιδιών, των γονέων και των εκπαιδευτικών τους ήταν χαμηλές, αν και στατιστικώς σημαντικές. Τέλος, βρέθηκαν διαφορές φύλου στην αξιολόγηση της κοινωνικής ικανότητας από τις τρεις πηγές αξιολόγησης.

Λέξεις κλειδιά: Ισοδυναμία της μέτρησης, Κοινωνική ικανότητα, Πολλαπλές πηγές αξιολόγησης.

Διεύθυνση: Παναγιώτα Μεταλλίδου, Τμήμα Ψυχολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 541 24, Θεσσαλονίκη. Τηλ.: 2310-997972, Fax: 2310-997384,
E-mail: pmetall@psy.auth.gr

Γναρδέλλης, Χ.
Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Μεσολογγίου

Περίληψη:

Ένα ζήτημα που τίθεται συχνά στις ποσοτικές προσεγγίσεις των κοινωνιολογικών ερευνών αφορά τη διερεύνηση της σχέσης που υπάρχει μεταξύ μιας διχοτομικής κατηγορικής μεταβλητής και ενός συνόλου άλλων ερμηνευτικών μεταβλητών. Η συνήθης περίπτωση αυτών των διερευνήσεων εστιάζει στο ενδεχόμενο πραγματοποίησης ή μη ενός γεγονότος αναφορικά με τις επιδράσεις ενός συνόλου άλλων παραγόντων οι οποίοι δυνητικά επηρεάζουν την έκβασή του. Για παράδειγμα, η χρήση ή μη ενδοφλέβιων ναρκωτικών από κρατούμενους σωφρονιστικών ιδρυμάτων σε σχέση με τον ποινικό χαρακτηρισμό τους, το συνολικό χρόνο εγκλεισμού τους και το ενδεχόμενο προηγούμενης καταδίκης τους για ναρκωτικά. Στις περιπτώσεις αυτές, οι συνήθεις αναλύσεις γραμμικής παλινδρόμησης δεν είναι κατάλληλες για τη μελέτη του διχοτομικού αποτελέσματος, διότι οι προϋποθέσεις χρήσης τους δεν αντιστοιχούν στο επίπεδο μετρησιμότητας της διερευνώμενης εξαρτημένης μεταβλητής. Αναγκαία προϋπόθεση για τη χρήση ενός γραμμικού μοντέλου σε μια τέτοια περίπτωση είναι ο μετασχηματισμός της εξαρτημένης μεταβλητής σε ένα λόγο συμπληρωματικών πιθανοτήτων, δηλαδή το λόγο της πιθανότητας πραγματοποίησης του γεγονότος προς την πιθανότητα μη πραγματοποίησης. Ο λογάριθμος αυτού του λόγου (ο οποίος ονομάζεται logit) παίρνει τιμές στο σύνολο των πραγματικών αριθμών και μπορεί να αποτελέσει την εξαρτημένη μεταβλητή ενός συνήθους γραμμικού μοντέλου παλινδρόμησης.

Λέξεις κλειδιά: Γενικευμένα γραμμικά μοντέλα, Κοινωνιολογικές έρευνες, Λογαριθμική παλινδρόμηση.

Διεύθυνση: Χαράλαμπος Γναρδέλλης, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Μεσολογγίου, Νέα Κτίρια, 302 00 Μεσολόγγι. Τηλ.: 210-7512651, 6972148215.
E-mail: hgnardellis@yahoo.gr

Σιδερίδης, Γ. Δ., & Καφέτσιος, Κ.
Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο

Περίληψη:

Σκοπός αυτού του κεφαλαίου είναι να αναδείξει τη χρήση της πολυεπίπεδης μοντελοποίησης στην ψυχολογία ως αναλυτικού εργαλείου κατάλληλου για την αξιολόγηση δεδομένων που έχουν μία εγγενή πολυεπίπεδη (εμφωλευμένη) δομή. Αρχικά παρουσιάζεται η λογική της ανάλυσης, καθώς και οι παραδοχές και προϋποθέσεις της μοντελοποίησης, η δημιουργία των βάσεων δεδομένων και στοιχεία από τη γλώσσα των εντολών στο στατιστικό πακέτο Hierarchical Linear Modeling (HLM) 6.1. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η εφαρμογή της ανάλυσης με παράδειγμα από την εκπαιδευτική ψυχολογία στο οποίο η αναγνωστική κατανόηση των μαθητών/τριών όπως εξελίσσεται στο χρόνο (Επίπεδο 1) προβλέπεται από το κλίμα της τάξης (Επίπεδο 2). Το δεύτερο μέρος του κεφαλαίου επικεντρώνεται στη χρήση των πολυεπίπεδων μοντέλων στην κοινωνική ψυχολογία, καθώς ένα κεντρικό ζήτημα είναι πώς διαφορετικά πλαίσια (επίπεδα ανάλυσης) επηρεάζουν την κοινωνική συμπεριφορά των ατόμων. Στη μελέτη που παρουσιάζεται τα δεδομένα συλλέχθηκαν με τη μέθοδο δειγματοληψίας περιστατικών και αφορούν τα συναισθήματα στις καθημερινές κοινωνικές επαφές των ατόμων ως αποτέλεσμα των χαρακτηριστικών της κατάστασης και κεντρικών διαπροσωπικών κοινωνικο-γνωστικών σχημάτων.

Λέξεις κλειδιά: Εκπαιδευτική ψυχολογία, Κοινωνική ψυχολογία, Πολυεπίπεδη μοντελοποίηση.

Διεύθυνση: Γεώργιος Δ. Σιδερίδης, Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης, 741 00 Ρέθυμνο.
E-mail: sideridis@psy.soc.uoc.gr

Καραδήμας, Ε. Χ.
Πανεπιστήμιο Κρήτης

Περίληψη:

Στο άρθρο αυτό παρουσιάζονται δύο έρευνες σε δείγματα καρδιολογικών ασθενών. Εξετάστηκαν οι σχέσεις της προδιαθεσικής αισιοδοξίας με τις αναπαραστάσεις ασθένειας, την υποκειμενική υγεία, και τη σχετιζόμενη με την ασθένεια απελπισία, η οποία αντιπροσωπεύει τη τελική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της ασθένειας. Επίσης, στόχος των ερευνών ήταν η εξέταση του μετριαστικού ρόλου της αισιοδοξίας στις σχέσεις μεταξύ αναπαραστάσεων και υποκειμενικής υγείας ή τελικής αξιολόγησης των αποτελεσμάτων της ασθένειας. Στην πρώτη έρευνα συμμετείχαν 233 καρδιολογικοί ασθενείς, ενώ στη δεύτερη, η οποία ήταν προδρομική, συμμετείχαν 106 καρδιολογικοί ασθενείς. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, η προδιαθεσική αισιοδοξία σχετιζόταν με υψηλότερα επίπεδα υποκειμενικής υγείας. Επίσης, σχετιζόταν με συγκεκριμένες αναπαραστάσεις ασθένειας. Ένα σημαντικό εύρημα των δύο ερευνών ήταν ότι η προδιαθεσική αισιοδοξία μετριάζει τη σχέση μεταξύ συγκεκριμένων αναπαραστάσεων ασθένειας και υποκειμενικής υγείας (Έρευνα 1), όπως και τη σχέση ‘‘αναπαραστάσεις ασθένειας – υποκειμενική υγεία – τελική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της ασθένειας’’ (Έρευνα 2). Σε όλες τις περιπτώσεις οι συσχετίσεις μεταξύ αναπαραστάσεων ασθένειας και υποκειμενικής υγείας ή σχετιζόμενης με την ασθένεια απελπισίας ήταν μη σημαντικές στα υψηλότερα επίπεδα προδιαθεσικής αισιοδοξίας, αν και ήταν σημαντικές στα χαμηλότερα επίπεδα. Τα αποτελέσματα αυτά είναι σημαντικά για την κατανόηση της διεργασίας προσαρμογής στην ασθένεια, καθώς και για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των χρόνιων ασθενών.

Λέξεις κλειδιά: Αναπαραστάσεις ασθένειας, Απελπισία, Προδιαθεσική αισιοδοξία, Υποκειμενική υγεία.

Διεύθυνση: Ευάγγελος Χ. Καραδήμας, Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης, 741 00 Ρέθυμνο. Τηλ. 28310-77532. Fax: 28310-77578.
E-mail: karademas@psy.soc.uoc.gr

Κορδούτης, Π.
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Αθήνα

Περίληψη:

Η πρόσφατη έρευνα για την προφύλαξη κατά της ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης και των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων λοιμώξεων στις ερωτικές σχέσεις τείνει να τονίζει τα αντικειμενικά σχεσιακά χαρακτηριστικά όπως, για παράδειγμα, τα χαρακτηριστικά των συντρόφων και τη διάρκειας της σχέσης, παραβλέποντας τα πιο υποκειμενικά και ποιοτικά. Η παρούσα έρευνα εξέτασε εάν στη συχνότητα χρήσης προφυλακτικού στη σχέση επιδρούσαν τα θεμελιώδη, ποιοτικά χαρακτηριστικά των σχέσεων, δηλαδή του πάθους και της συντροφικότητας. Στην έρευνα συμμετείχαν 577 φοιτητές και φοιτήτριες με ερωτικές σχέσεις. Βρέθηκε ότι το αυξημένο πάθος στις σχέσεις συσχετιζόταν με λιγότερο συχνή χρήση προφυλακτικού στις σεξουαλικές επαφές, ενώ η αυξημένη συντροφικότητα με περισσότερο συχνή χρήση. Από τα αντικειμενικά χαρακτηριστικά των σχέσεων, η χρήση προφύλαξης στην πρώτη επαφή της σχέσης συσχετιζόταν με αυξημένη γενική χρήση προφύλαξης κατά τη σχέση, ενώ η συχνότητα των επαφών και η ηλικία του συντρόφου με μειωμένη χρήση. Η αγωγή υγείας για την προφύλαξη σκόπιμο είναι να διεξάγεται πριν τις πρώτες σεξουαλικές επαφές των εφήβων, μέσα από την προαγωγή γενικότερου έθους για τις ερωτικές σχέσεις.

Λέξεις κλειδιά: Aνεπιθύμητη εγκυμοσύνη, Ποιότητα σχέσης, Προφύλαξη, Σεξουαλικώς μεταδιδόμενες λοιμώξεις.

Διεύθυνση: Παναγιώτης Κορδούτης, Τμήμα Ψυχολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Λεωφ. Συγγρού 136, 176 71 Αθήνα. Τηλ./Fax: 210-5698119.
E-mail: pkord@otenet.gr

Αυδή, Ε., & Καραμπά, Θ.
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Περίληψη:

Η παρούσα εργασία εξετάζει τη συμβολή της αφηγηματικής προσέγγισης στη μελέτη της εμπειρίας του καρκίνου του μαστού. Με βάση την επιλεκτική και συνοπτική παρουσίαση αφηγηματικών ερευνών γύρω από την εμπειρία του καρκίνου του μαστού, αναδεικνύονται δύο στοιχεία της αφηγηματικής έρευνας που θεωρούνται ιδιαιτέρως σημαντικά. Το πρώτο αφορά την έμφαση στην προσωπική εμπειρία των ασθενών, η οποία μελετάται με λεπτομέρεια στην ολότητά της. Τα ευρήματα αυτά εμπλουτίζουν τη γνώση γύρω από τις διεργασίες προσαρμογής στη ζωή με μια σοβαρή ασθένεια και γύρω από τις ψυχολογικές ανάγκες των ασθενών, τροφοδοτώντας με τον τρόπο αυτό το σχεδιασμό παρεμβάσεων υποστήριξης των ασθενών και των οικείων τους. Το δεύτερο στοιχείο της αφηγηματικής έρευνας αφορά το γεγονός ότι προσφέρει τρόπους μελέτης του ρόλου που παίζει το κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο στην ανθρώπινη εμπειρία. Μέσα από τη διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στην εμπειρία, στο νόημα και στο πολιτισμικό πλαίσιο, η αφηγηματική έρευνα μπορεί να βοηθήσει τις ασθενείς να δουν την προσωπική τους ιστορία σε σχέση με το κοινωνικό πλαίσιο, λειτουργώντας ενδεχομένως ενδυναμωτικά. Μπορεί, επιπλέον, να ευαισθητοποιήσει τους επαγγελματίες της σωματικής και της ψυχικής υγείας σχετικά με τις προκαταλήψεις που διέπουν τη θεωρία και την κλινική πρακτική, ενισχύοντας με τον τρόπο αυτό πρακτικές αναστοχασμού.

Λέξεις κλειδιά: Αφηγηματική ανάλυση, Kαρκίνος του μαστού, Πρακτικές αναστοχασμού.

Διεύθυνση: Ευρυνόμη Αυδή, Τμήμα Ψυχολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 541 24 Θεσσαλονίκη. Τηλ.: 2310-997363. Fax: 2310-997384.
E-mail: avdie@psy.auth.gr