Επιστημονική Επετηρίδα

Πλουσία Μισαηλίδη, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Ανδρέας Μπρούζος, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Αναστασία Ευκλείδη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Vauras, M., & Junttila, N.
University of Turku, Finland

Abstract (Summary):

Elementary school students’ social and emotional well-being and competences, social and attachment relations (feelings of loneliness), and social competences (such as co-operation and sympathy) are examined on the basis of evidence from research literature and our studies with fourth grade, 10-year-old students in two cohorts (N = 985). These competences are discussed in the family context by examining the relationships between family functioning (focus on parents’ loneliness and parenting self-efficacy beliefs) and the child’s social, emotional and academic competence. Research evidence is discussed by emphasising complex, two-way influences between children’s social and emotional well-being and competences, and family functioning. Finally, it is stressed that academic success does not have a one-to-one correspondence with social and emotional well-being of the child and his/her family.

Keywords: Attachment relations, Loneliness, School success, Social competence.

Address: Marja Vauras, Department of Teacher Education, University of Turku, FIN-20014 Turku, Finland. E-mail: marja.vauras@utu.fi

Assor, A., & Roth, G.
Ben-Gurion University of the Negev, Beer Sheva, Israel

Abstract (Summary):

Parents often try to promote internalization of valued behaviors by making their regard contingent on children’s enactment of those behaviors. We present findings suggesting that while parental conditional regard (PCR) might lead to enactment of expected behaviors, this practice has great costs. We refer to four types of costs: (1) Stressful and conflicted internalization of parental expectations, (2) rigid and low-quality performance in the domain on which parents’ regard was contingent and in related domains, (3) poor well-being, and (4) negative affect in relation to one’s parents. Importantly, our research suggests that positive PCR (i.e., giving more regard when children comply with parental expectations) is as harmful as negative PCR (i.e., withdrawing regard when children do not comply with parental expectations).

Keywords: Conditional regard, Parental control, Internalization

Address: Avi Assor, Educational Psychology Program, Department of Education, Ben Gurion University, Beer Sheva 84105, Israel. E mail: assor@bgu.ac.il; web site: www.geocities.com/avi_assor

Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β.
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Περίληψη:

Η φεμινιστική έρευνα άρχισε να ασχολείται με το ρόλο της οικογένειας στη διαμόρφωση των ταυτοτήτων φύλου κατά την εφηβεία μόνο κατά τα τελευταία χρόνια. Είναι γεγονός ότι, μέχρι πολύ πρόσφατα, θέματα που σχετίζονται με την ανάπτυξη της ταυτότητας του φύλου συνδέθηκαν κυρίως με τις λειτουργίες του θεσμού της εκπαίδευσης. Η πρόσφατη έρευνα, ωστόσο, στρέφεται προς τη μελέτη της υποκειμενικής εμπειρίας του να μεγαλώνεις ως άνδρας ή γυναίκα στο οικογενειακό πλαίσιο, καθώς γίνεται όλο και περισσότερο σαφές ότι προκειμένου να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο αναπαράγονται και παγιώνονται οι κουλτούρες του φύλου, θα πρέπει να εμπλουτίσουμε τη γνώση μας με στοιχεία για τον τρόπο με τον οποίο η οικογένεια εμπλέκεται στη διαμόρφωση αυτών των μηχανισμών. Στο άρθρο παρουσιάζονται και αναλύονται ευρήματα ελληνικών ερευνών που εστιάζουν την προσοχή τους στο ρόλο του οικογενειακού πλαισίου στη διαμόρφωση των εφηβικών ταυτοτήτων φύλου. Πρόκειται για έρευνες που υλοποιήθηκαν κατά την τελευταία πενταετία και στις οποίες πήραν μέρος αγόρια και κορίτσια ηλικίας 14-16 ετών από διάφορα μέρη της χώρας. Στην παρουσίαση θα γίνει προσπάθεια να ερμηνευθούν οι ΄λόγοι΄ και οι πρακτικές για τα φύλα που επικρατούν στις ελληνικές οικογένειες σήμερα και να συζητηθούν οι επιπτώσεις τους στην καθημερινότητα και τη σχολική ζωή των εφήβων.

Λέξεις κλειδιά: Εφηβεία, Οικογένεια, Ταυτότητες φύλου, Φεμινιστική έρευνα.

Διεύθυνση: Βασιλική Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Τμήμα Ψυχολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 541 24 Θεσσαλονίκη. E-mail: deliyian@psy.auth.gr

Παπαντωνίου, Γ.
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Περίληψη:

Στόχος της έρευνας ήταν η διερεύνηση των σχέσεων του ελέγχου δράσης και του κινήτρου επίτευξης των γονέων με το άγχος εξέτασης, τη χρήση στρατηγικών μάθησης και την κατανόηση κειμένου μαθητών δημοτικού σχολείου. Στην έρευνα συμμετείχαν 114 μαθητές της 4ης, 5ης και 6ης Δημοτικού, καθώς και ο ένας γονέας του κάθε παιδιού (Ν = 114). Τα παιδιά κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτηματολόγια που αξιολογούσαν το άγχος εξέτασης ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας, και το άγχος ως κατάσταση. Εξετάστηκαν, επίσης, σε δύο έργα κατανόησης κειμένου, ενώ τους ζητήθηκε να αναφέρουν το βαθμό στον οποίο χρησιμοποίησαν στρατηγικές μάθησης. Από τους γονείς ζητήθηκε να απαντήσουν σε ερωτηματολόγια που αφορούσαν τον έλεγχο δράσης και το κίνητρο επίτευξης. Ο γονεϊκός φόβος αποτυχίας βρέθηκε να συσχετίζεται με το άγχος εξέτασης των παιδιών ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας και, ιδιαίτερα, με τη συναισθηματικότητα. Το κίνητρο επίτευξης και ο έλεγχος δράσης των γονέων, όμως, δεν αποτελούν προβλεπτικούς παράγοντες για το άγχος εξέτασης, για τη χρήση στρατηγικών μάθησης, και για την επίδοση των μαθητών στην κατανόηση κειμένου.

Λέξεις κλειδιά: Άγχος, Έλεγχος δράσης, Κίνητρο επίτευξης, Στρατηγικές μάθησης.

Διεύθυνση: Γεωργία Παπαντωνίου, Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών, Σχολή Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 451 10 Ιωάννινα. Τηλ.: 26510-95889. Fax: 26510-95802. Email: gpapanto@uoi.gr

Λεοντοπούλου, Σ.
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Περίληψη:

Η εργασία αυτή επιχείρησε να διερευνήσει το ρόλο της οικογένειας στην ανθεκτικότητα εφήβων και νέων κατά τη διάρκεια τριών εκπαιδευτικών μεταβατικών περιόδων. Εννιακόσιοι ενενήντα έφηβοι και νέοι/ες από τη Μεγάλη Βρετανία που φοιτούσαν στο πρώτο έτος σπουδών στο γυμνάσιο, λύκειο, και πανεπιστήμιο συμπλήρωσαν μια σειρά από ερωτηματολόγια. Η λειτουργία (δομή και δυναμική των σχέσεων) της οικογένειας αναδείχθηκε σε σημαντικό διαμεσολαβητικό παράγοντα ανάμεσα σε διάφορα αρνητικά γεγονότα και στο επίπεδο προσαρμογής των συμμετεχόντων σε αυτά. Οι στρατηγικές αντιμετώπισης των δυσχερειών, τόσο οι ενεργητικές/ αποσπαστικές/ αποφυγής όσο και της εξωτερικής στήριξης, καθώς και το ύφος αιτιακών αποδόσεων των συμμετεχόντων διαδραμάτιζαν έναν αντίστοιχο, αν και όχι τόσο συνεπή διαμεσολαβητικό ρόλο. Τα επίπεδα λειτουργίας των οικογενειών διέφεραν σημαντικά μεταξύ τους και επηρέαζαν τόσο τους ψυχοκοινωνικούς πόρους που διέθεταν οι έφηβοι και νέοι όσο και την καλή τους προσαρμογή κάτω από δυσμενείς συνθήκες. Διαχρονικές μελέτες απαιτούνται για τη διερεύνηση σχέσεων αιτίας-αποτελέσματος ανάμεσα στους κύριους παράγοντες και μηχανισμούς διαμόρφωσης της ανθεκτικότητας.

Λέξεις κλειδιά: Αιτιακές αποδόσεις, Ανθεκτικότητα, Οικογένεια, Στρατηγικές αντιμετώπισης.

Διεύθυνση: Σοφία Λεοντοπούλου, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Πανεπιστημιούπολη, 451 10 Ιωάννινα. Τηλ.: 26510-95899. E-mail: sleon@cc.uoi.gr

Μισαηλίδη, Π.
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Περίληψη:

Οι ατομικές διαφορές στην ανάπτυξη της θεωρίας του νου έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών τα τελευταία χρόνια. Στην παρούσα εργασία επιχειρείται μια επισκόπηση των ερευνών οι οποίες εξέτασαν τη σχέση ανάμεσα στις διαφορές αυτές και στις πρώιμες κοινωνικές εμπειρίες των παιδιών μέσα στην οικογένεια. Η εργασία διαρθρώνεται σε τρία μέρη. Πρώτον, περιγράφονται τα πειραματικά έργα με τα οποία εξετάζεται η ανάπτυξη της ικανότητας κατανόησης ψευδών πεποιθήσεων. Η επιτυχία στα έργα αυτά, γενικώς, θεωρείται ως η πιο αξιόπιστη μαρτυρία ότι τα παιδιά έχουν αναπτύξει θεωρία του νου. Δεύτερον, παρουσιάζονται έρευνες, οι οποίες έδειξαν σημαντικές συσχετίσεις ανάμεσα στο ρυθμό ανάπτυξης της ικανότητας κατανόησης ψευδών πεποιθήσεων και (α) στο μέγεθος της οικογένειας, (β) στη φύση των συνομιλιών μεταξύ των μελών της οικογένειας, (γ) στην ποιότητα προσκόλλησης ανάμεσα στο παιδί και στη μητέρα. Τέλος, συζητούνται οι επιπτώσεις αυτών των ευρημάτων για τις θεωρητικές προσεγγίσεις που επιχειρούν να ερμηνεύσουν το πώς τα παιδιά αναπτύσσουν θεωρία του νου.

Λέξεις κλειδιά: Ατομικές διαφορές, Θεωρία του νου, Οικογένεια.

Διεύθυνση: Πλουσία Μισαηλίδη, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 451 10 Ιωάννινα. Email: pmisaili@cc.uoi.gr

Γωνίδα, Ε., Κιοσέογλου, Γ., & Παπακυριακίδου, Ο.
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Περίληψη:

Στόχος της παρούσας έρευνας ήταν να διερευνήσει την αποτελεσματικότητα μιας παρέμβασης ως προς την προαγωγή γνωστικών και μεταγνωστικών δεξιοτήτων σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Επιπλέον, εξετάστηκε ο ρόλος της ηλικίας, του φύλου, του κοινωνικοοικονομικού επιπέδου και της γλωσσικής ικανότητας των παιδιών. Στην έρευνα συμμετείχαν 140 παιδιά προσχολικής ηλικίας, μοιρασμένα εξίσου στην πειραματική ομάδα και την ομάδα ελέγχου. Η παρέμβαση διαπερνούσε όλο το καθημερινό πρόγραμμα των δραστηριοτήτων του νηπιαγωγείου και εφαρμόστηκε από τις εκπαιδευτικούς των παιδιών, οι οποίες είχαν επιμορφωθεί στη χρήση μεταγνωστικών διδακτικών πρακτικών. Η διάρκεια της παρέμβασης ήταν τρεις μήνες. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η παρέμβαση ήταν αποτελεσματική κυρίως ως προς τις μεταγνωστικές δεξιότητες, καθώς τα παιδιά μπορούσαν να εξηγήσουν τη γνωστική τους συμπεριφορά σε όλα τα έργα της ύστερης εξέτασης. Τα οφέλη της παρέμβασης ήταν μεγαλύτερα για τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας (νήπια), για τα παιδιά από οικογένειες υψηλού κοινωνικοοικονομικού επιπέδου και για τα παιδιά υψηλότερης γλωσσικής ικανότητας. Η κύρια συμβολή της παρούσας εργασίας έγκειται στο ότι έδειξε τη δυνατότητα προαγωγής των μεταγνωστικών δεξιοτήτων ήδη από την προσχολική ηλικία.

Λέξεις κλειδιά: Μεταγνωστικές δεξιότητες, Έρευνα παρέμβασης, Προσχολική ηλικία.

Διεύθυνση: Ελευθερία Γωνίδα, Τμήμα Ψυχολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 541 24 Θεσσαλονίκη. Τηλ.: 2310-997309. Fax: 2310-997384. E-mail: gonida@psy.auth.gr

Δερμιτζάκη, Ε., Γούδας, Μ., & Λεονταρή, Α.
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Περίληψη:

Ο στόχος της εργασίας αυτής ήταν να διερευνηθούν οι σχέσεις ανάμεσα σε διαφορετικές διαστάσεις των αυτο-αντιλήψεων των μαθητών για τις ικανότητές τους με τις αναφερόμενες μεταγνωστικές εμπειρίες που βιώνουν μετά από την εκτέλεση γνωστικών έργων από το νηπιαγωγείο ως και τη Β΄ Δημοτικού. Εκατόν ενενήντα έξι μαθητές/τριες νηπιαγωγείου, Α΄ και Β΄ Δημοτικού εξετάστηκαν ατομικά σε δύο γνωστικά έργα σχετικά με την αντίληψη οργάνωσης και την αναπαραγωγή χωρικών σχέσεων. Αξιολογήθηκαν οι αντιλήψεις των μαθητών για τις ικανότητές τους ως προς το σχολείο γενικά, ως προς τα μαθηματικά, και ως προς το συγκεκριμένο τύπο γνωστικών έργων. Το αίσθημα δυσκολίας και το αίσθημα ικανοποίησης των μαθητών/τριών αξιολογήθηκαν μετά από την εκτέλεση των έργων. Οι στατιστικές αναλύσεις έδειξαν ότι γενικές και ειδικότερες αυτο-αντιλήψεις των μαθητών/τριών εξηγούν σε διαφορετικό βαθμό μέρος της διακύμανσης των δύο εξεταζόμενων μεταγνωστικών εμπειριών. Οι εξεταζόμενες σχέσεις διαφοροποιήθηκαν κυρίως κατά τη μετάβαση των παιδιών από το νηπιαγωγείο στην Α΄ Δημοτικού.

Λέξεις κλειδιά: Αίσθημα δυσκολίας, Αίσθημα ικανοποίησης, Αυτο-αντιλήψεις ικανοτήτων.

Διεύθυνση: Ειρήνη Δερμιτζάκη, Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Αργοναυτών και Φιλελλήνων, 382 21 Βόλος. Τηλ.: 24210-74790, Fax: 24210-74799, E-mail: idermitzaki@uth.gr

Μπονώτη, Φ., & Ανδρέου, Ε.
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Περίληψη:

Στόχος της παρούσας έρευνας ήταν να διερευνήσει εάν παρατηρούνται συγκεκριμένοι γραφικοί δείκτες στα σχέδια της σχολικής τάξης που δημιουργούν οι εκπαιδευτικοί και επομένως αν αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ένα μέσο αποκάλυψης των παιδαγωγικών πρακτικών που ακολουθούν. Το δείγμα αποτέλεσαν 159 εκπαιδευτικοί (50 άνδρες και 109 γυναίκες), εκ των οποίων οι 97 (41 άνδρες και 56 γυναίκες) ήταν δάσκαλοι και 62 (9 άνδρες και 53 γυναίκες) νηπιαγωγοί. Τους ζητήθηκε να σχεδιάσουν τον εαυτό τους και τους μαθητές τους μέσα στη σχολική τάξη. Για την ανάλυση των σχεδίων τους εξετάστηκαν τέσσερις γραφικοί δείκτες (η αναλογία ύψους μαθητή/δασκάλου, οι λεπτομέρειες, η κεντρικότητα, η χωρική απόσταση εκπαιδευτικού-μαθητή), οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν σε προηγούμενες έρευνες και έδειξαν ότι στα σχέδια της σχολικής τάξης που δημιουργούν τα παιδιά αντανακλούν τις διαφορετικές παιδαγωγικές πρακτικές των εκπαιδευτικών. Επιπλέον, προκειμένου να διερευνηθούν οι παιδαγωγικές πρακτικές των εκπαιδευτικών κατασκευάστηκε ένα ερωτηματολόγιο, στο οποίο εφαρμόστηκε ανάλυση παραγόντων η οποία έδειξε ότι οι πρακτικές που εφαρμόζουν οι εκπαιδευτικοί οργανώνονται σε δύο παράγοντες, έναν ο οποίος αντιστοιχεί σε μαθητοκεντρικές συμπεριφορές και έναν ο οποίος αντιστοιχεί σε δασκαλοκεντρικές. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε σημαντικές διαφορές στον τρόπο με τον οποίο δάσκαλοι και νηπιαγωγοί αναπαριστούν τον εαυτό τους και τους μαθητές τους. Όμως οι γραφικοί δείκτες μόνο περιορισμένα μπορούν να αναδείξουν τις πρακτικές που οι εκπαιδευτικοί εφαρμόζουν μέσα στη σχολική τους τάξη.

Λέξεις κλειδιά: Εκπαιδευτικοί, Παιδαγωγικές πρακτικές, Σχεδίαση.

Διεύθυνση: Φωτεινή Μπονώτη, Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Αργοναυτών και Φιλελλήνων, 382 21 Βόλος. Τηλ.: 24210-74735. E-mail: fbonoti@uth.gr

Νικολόπουλος, Δ. Σ.
Πανεπιστήμιο Κρήτης

Περίληψη:

Η παρούσα εργασία επιχειρεί μια σύντομη επισκόπηση των ψυχολογικών επιπτώσεων που μπορούν να έχουν οι χρόνιες δυσκολίες μάθησης τόσο στο ίδιο το παιδί όσο και στην οικογένειά του. Το συμπέρασμα που προκύπτει από αυτή την επισκόπηση είναι ότι οι δυσκολίες μάθησης μπορεί να επηρεάσουν καίρια τόσο τη συναισθηματική ισορροπία και έννοια του εαυτού του παιδιού όσο και την ποιότητα των διαπροσωπικών του σχέσεων μέσα στην οικογένεια. Η εργασία ολοκληρώνεται με μια σύντομη αναφορά σε διάφορους τρόπους υποστήριξης του παιδιού με δυσκολίες μάθησης και των άλλων μελών της οικογένειάς του, καθώς και με την πρόταση ότι ο σχολικός ψυχολόγος μπορεί να συνδράμει αποφασιστικά στη διαχείριση αυτών των προβλημάτων λόγω του θεσμικού του ρόλου και της πολύπλευρης θεωρητικής κατάρτισης και κλινικής του εκπαίδευσης.

Λέξεις κλειδιά: Δυσκολίες μάθησης, Οικογένεια, Σχολικός ψυχολόγος, Ψυχολογικές επιπτώσεις.

Διεύθυνση: Δημήτρης Σ. Νικολόπουλος, Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Πανεπιστημιούπολη Γάλλου, 741 00 Ρέθυμνο. Ε-mail: nikolopoulos@psy.soc.uoc.gr